• Polish

Nos pe³en tajemnic
Nie ma drugiego urz±dzenia odbiorczego o wra¿liwo¶ci równej zmys³owi wêchu, jest on niezwykle precyzyjny, dok³adny, a tak¿e wyj±tkowo pamiêtliwy...(Smith 1983) Choæ wêch jest 10.000 bardziej wra¿liwy na stê¿enie cz±steczek chemicznych ni¿ smak, zmys³ ten nadal jest niedoceniany. A fenomenowi ludzkiego wêchu warto przyjrzeæ siê bli¿ej...

Wêch i pamiêæ wêchowa
    Cz³owiek pos³uguje siê piêcioma zmys³ami. Ale tylko dwa z nich: smak i wêch okre¶lane s± mianem chemicznych. Dlaczego? Istot± dzia³ania tych zmys³ów jest wychwytywanie z otoczenia zwi±zków chemicznych i ich mieszanin. Zapachy odczuwamy dziêki receptorom po³o¿onym w kana³ach nosowych, które przetwarzaj±c informacje o nich, wysy³aj± odpowiedni sygna³ do mózgu. Prawie u wszystkich krêgowców wêch odgrywa istotn± rolê, pomaga w komunikacji z innymi osobnikami tego samego gatunku oraz wykrywaniu partnerów seksualnych. Ostrzega równie¿ przed niebezpieczeñstwem, umo¿liwiaj±c lokalizacje wrogów, czy odró¿nienie ¶wie¿ego po¿ywienia od truj±cego. U cz³owieka jako istoty mikrosomatycznej, wêch zepchniêty jest na dalszy plan, gdy¿ prym wiod± s³uch i wzrok. Wyj±tkiem s± przypadki osób g³uchoniemych lub niewidomych, u których wiod±ce zmys³y nie funkcjonuj± prawid³owo. U tych niepe³nosprawnych osób zdolno¶æ odczuwania zapachów   umo¿liwia im orientacjê w otoczeniu i niemal „normalne” ¿ycie. Mimo, ¿e dla wiêkszo¶ci zdrowych ludzi wêch jest ma³o istotny, coraz powszechniejsze staje siê przekonanie, ¿e zapachy wp³ywaj± na ludzkie my¶lenie i zachowanie. Doskonale sprawdzaj± siê w wywo³ywaniu u ludzi okre¶lonych reakcji. Udowodniono, ¿e niektóre aromaty zwiêkszaj± tendencjê do gry w kasynach, inne sk³aniaj± do d³u¿szego przebywania w restauracjach, czy do wypróbowania nowych gatunków win. Nie bez powodu wiêc, triumfy ¶wiêc± strategie reklamowe oparte na aromamarketingu. Zapachy maj± ogromny wp³yw na ludzi, poniewa¿ uk³ad wêchowy po³±czony jest bezpo¶rednio z uk³adem limbicznym, co powoduje bardzo szybkie i silne zmiany w stanie emocjonalnym cz³owieka.
Informacje o zapachach s± kodowane w mózgu. Za ich przechowywanie i wykorzystywanie odpowiada jedyna w swoim rodzaju, odmienna i bardzo trwa³a — pamiêæ wêchowa. Przez ca³e ¿ycie cz³owiek zachowuje pamiêæ wêchow± i rozwija j±. Zapamiêtane wra¿enia zapachowe pozwalaj± na szybkie rozpoznanie woni i przywo³uj± wspomnienia z prze¿ytych wcze¶niej zdarzeñ.


Lepszy mêski czy kobiecy nos?

    Badania daj± jednoznaczn± odpowied¼. Lepsze zdolno¶ci do rozpoznawania zapachów i „operowania nosem” maj± kobiety. P³eæ piêkna zdecydowanie lepiej radzi sobie w ¶wiecie zapachów, zarówno tych uwa¿anych za typowo mêskie (woñ benzyny, alkoholi i kawy), jak i kobiecych (perfumy, ¶rodki czysto¶ci, ¿ywno¶æ). Mê¿czy¼ni jednak  przegrywaj± z kretesem je¶li chodzi o rozró¿nianie woni o znaczeniu spo³ecznym, zapachu w³asnego cia³a lub bliskich osób. W tej dziedzinie równie¿ dominuj± panie. Ró¿nice zale¿ne od p³ci ujawniaj± siê ju¿ w dzieciñstwie (poni¿ej 4-5 roku ¿ycia, a nawet u noworodków). Lepiej rozwiniêty zmys³ wêchu pomaga kobietom w ró¿nicowaniu zapachu dwóch osób tej samej p³ci, identyfikowaniu p³ci oraz  rozpoznawaniu w³asnego zapachu. A¿ 60 % badanych kobiet nie mia³o problemu ze wskazaniem swojego zapachu, podczas, gdy tylko 5% mê¿czyzn poprawnie wykona³o zadanie. Ró¿nica zatem jest ogromna.


Czy strach pachnie?
    Naukowcy dowiedli, ¿e wydzielane przez ludzkie cia³o zapachy informuj± o stanach emocjonalnych. Gdy jeste¶my szczê¶liwi pachniemy inaczej ni¿ wówczas, gdy jeste¶my smutni, lub odczuwamy strach. Przeprowadzono badanie, które wykaza³o ró¿nice w zapachu ludzi weso³ych ogl±daj±cych komediê i tych, którzy ogl±dali film grozy. Do¶wiadczenie to  potwierdzi³o, ¿e mo¿na rozpoznaæ zapachy ró¿nych emocji. Co wiêcej - mo¿na powi±zaæ emocje i pamiêæ zapachow±. Aromaty maj± zdolno¶æ do wywo³ywania okre¶lonych uczuæ i kodowania w pamiêci zwi±zanych z zapachami emocjonalnych wspomnieñ. Nie dziwi wiêc fakt, ¿e wielu osobom zapach piernika i pomarañczy kojarzy siê ze ¦wiêtami Bo¿ego Narodzenia, a zapach gumy do ¿ucia przywo³uje wspomnienia z dzieciñstwa. Warto jednak podkre¶liæ fakt, ¿e zapach u³atwia przywo³ywanie wspomnieñ zwi±zanych z autobiograficznymi zdarzeniami, wa¿nymi dla konkretnej osoby — je¶li s± one obojêtne i nic nieznacz±ce, aromat nie zadzia³a.

    Wêch by³ do niedawna postrzegany jak zmys³ o mniejszym znaczeniu. W wyniku wielu przeprowadzonych badañ pogl±d ten zmienia siê i coraz czê¶ciej mo¿na spotkaæ opinie wskazuj±ce na docenienie znaczenia wêchu dla cz³owieka. A rola, jak± ten zmys³ odgrywa, jest niema³a. Wêch strzega nas o niebezpieczeñstwie, pomaga w doborze w³a¶ciwych pokarmów, dziêki niemu mamy lepsz± percepcjê smaku. Zmys³ powonienia jest równie¿ ¼ród³em prze¿yæ estetycznych. Lepiej wiêc nawet nie my¶leæ, co by by³o gdyby¶my utracili zdolno¶æ do odczuwania zapachów...
Artyku³ opracowany na podstawie informacji zawartych w ksi±¿ce: E. Czerniawskiej i J.M. Czerniawskiej-Far  Psychologia wêchu i pamiêci wêchowej, Warszawa 2007.
Agnieszka Kazuñ

 
nastêpny artyku³ »